زانو درد شکایت رایجی در میان بسیاری از بزرگسالان است که اغلب با ساییدگی عمومی ناشی از فعالیتهای روزانه مانند راه رفتن، خم شدن، ایستادن و بلند کردن بدن همراه است. البته کسانی که میدوند یا ورزشهایی میکنند که با پریدن یا چرخش همراه است بیشتر در معرض درد و مشکلات زانو هستند. اما منشأ بروز زانو درد هر چه باشد میتواند در برخی شرایط بسیار آزاردهنده باشد و حتی فرد را در انجام کارهای روزمره ناتوان کند.
فاکتور مهم سن
دکتر ایمان محمدپور، جراح و متخصص بیماریهای استخوان و مفاصل و تعویض مفصل و آسیبهای ورزشی در مورد دردهای ناشی از زانو میگوید: «یکی از شایعترین دردهای ناشی از مفاصل، درد زانوست که تقریباً همه افراد در پارهای از زندگی خود آن را تجربه کردهاند. زانو درد علتهای بسیار متفاوتی دارد. اما یکی از فاکتورهای مهمی که میتواند در تشخیص دلایل بروز درد کمک موثری به حساب بیاید سن بیمار است.
به این ترتیب مثلاً در مورد علت زانو درد یک خانم جوان بین ۲۰ تا ۳۰ سال که ورزشکار هم نیست خیلی نباید به دنبال آسیبهای لیگامانی (رباط) یا منیسکی که معمولاً در ورزشکاران دیده میشود یا آرتروز بود. چون معمولاً علت درد این مشکلات نیستند.»
زانو درد در کودکان
به گفته دکتر محمد پور گاهی زانو درد در کودکان هم دیده میشود. یکی از مهمترین دلایل دردهای ناحیه زانو درکودکان بیماری است به نام بیماری ازگود اشلاتر (Osgood-Schlatter disease).
در این بیماری، تاندون دچار التهاب میشود و برجستگی و تورم دقیقاً زیر کشکک ایجاد و باعث میشود زانوی بچهها مثلاً بعد از ورزش، در پوزیشنهایی مانند سجده یا وقتی زانو روی زمین قرار میگیرد درد بگیرد. اما درحالت استراحت و هنگامی که ورزش نمیکنند مشکلی ندارند.
مشکل ازگود اشلاتر اغلب پس از بلوغ اسکلتی مثلاً در سنین هفده -هجده سالگی برای پسرها و چهارده – پانزده سالگی برای دخترها برطرف میشود. درمان آن هم قرار نگرفتن زانو به طور مستقیم بر زمین، کم کردن فعالیت؛ به ویژه ورزشهای سنگین است تا زانو کمتر دچار التهاب شود. در واقع باید بااین بیماری مدارا شود تا دوره آن بگذرذ و در سنین بالاتر بهبود حاصل شود.
کندرو مالاسی پاتلا
این متخصص بیماریهای استخوان میگوید بعضی خانمهای جوان خانه دار که ورزش سنگین هم نمیکنند بدون توجه به اضافه وزن هنگام نشست و برخاست از نوعی درد در جلوی زانو شکایت میکنند.
در مورد این گونه زانو دردها میتوان گفت سبک زندگی این افراد به کشکک زانوی آنها فشار میآورد. یعنی اغلب ناچارند در طول روز به جای آسانسور از پله استفاده کنند، عادت دارند روی زمین بنشینند، از سرویس بهداشتی فرنگی استفاده نمیکنند یا اضافه وزن هم دارند.
مشکل این افراد التهاب در غضروف عمقی پاتلاست که به اشتباه به آن نرمی غضروف میگویند که اغلب با اصلاح سبک زندگی و کاهش وزن برطرف خواهد شد.
یعنی درحد امکان باید کمتر از پله استفاده کنند. روی زمین دو یا چهارزانو نشینند، حتماً پشت میز غذا بخورند و نماز بخوانند. در واقع اگر عضلات چهارسر زانوی این افراد تقویت شود زانو بیشتر ساپورت میشود و میتواند شوکهای وارد شده در فعالیتهای روزانه را بهتر جذ ب کند.
البته انجام ورزشهایی که پزشک توصیه میکند، داروهای ضد التهاب، فیزیوتراپی و آبدرمانی هم میتواند در کاهش درد مؤثر واقع شود.
آسیبهای ورزشی
دکتر محمد پور میگوید مردان ورزشکار، کسانی که در سنین فعالیتهای زیاد هستند و همچنین سابقه آسیب ورزشی یا تصادف دارند بیشتر مستعد آسیبهای عناصر حیاتی مثل منیسک، رباط صلیبی یا غضروف هستند.
ریشه بروز این مشکلات و علت درد با معاینه توسط متخصص، ام آر آی یا عکس تشخیص داده میشود که اغلب میتواند مربوط به آسیب مینیسک، رباطهای صلیبی یا جانبی و آسیبهای غضروفی باشد. ضمن آنکه میتواند مربوط به مشکلاتی در عناصر دیگری از مفصل زانو هم باشد که باعث درد بیمار شد هاند.
البته در مورد مردان جوانی که سابقه آسیبهای ورزشی دارند مشکل آرتروز یا التهاب غضروف که در خانمهای جوان شایعتر است کمتر مطرح میشود.
آرتروز زانو
به گفته این متخصص بیماریهای استخوان، یکی از شایعترین دلایل زانو درد در افراد مسن مربوط به مشکل آرتروز است. البته اصلاح سبک زندگی در کاهش مشکلات مربوط به آرتروز هم بسیار مؤثر است.
همچنین توجه به بهداشت عمومی و امید به زندگی افراد هم میتواند با آسیبهای مفصلی و آرتروز زانو در ارتباط باشد؛ بنابراین ممکن است آرتروز زانو در درجات پایین و مراحل اولیه فقط با درد همراه باشد، اما پیشرفت بیماری باعث تغییر شکل زانو خواهد شد که گاهی این تغییر شکل میتواند پا را به صورت پرانتزی در آورد و همچنین محدودیتهای حرکتی برای او به دنبال داشته باشد؛ تا حدی که صاف و خم کردن زانو هم مشکل باشد و هنگام پیادهروی بیمار مدام نیاز به استراحت داشته باشد.
در مراحل پیشرفتهتر بیماری، بیمار قادر به پیاده روی یا انجام کارهای خانه نیست و حتماً باید از دارو استفاده کند. ضمن آنکه گاهی مصرف قرص هم مؤثر واقع نخواهد شد.
درمان
دکتر محمد پور میگوید طیف چنین مشکلاتی در زانو گسترده است. یعنی در مراحل پایین که آرتروز هنوز زانو را کاملاً تخریب نکرده است، بهبود سبک زندگی و کاهش وزن خیلی مؤثر است. اما وقتی بیماران ورزشهای توصیه شده پزشک را انجام نمیدهند، زیاد از پله بالا و پایین میروند و هنگام غذا خوردن و نماز خواندن پشت میز نمینشینند مشکل آرتروز آنها زودتر و بیشتر پیشرفت خواهد کرد.
البته اصلاح سبک زندگی و رعایت همه این نکات باعث بهبود کامل مشکل آرتروز نخواهد شد؛ اما میتواند مانع از پیشرفت بیماری شود یا روند رشد آن را کندتر کند.
تعویض مفصل
به گفته دکتر محمد پور مراجعه به موقع به متخصص در روند درمان تأثیر زیادی خواهد داشت؛ بنابراین وقتی بیماری پیشرفته کرده یعنی زانو تغییر شکل داده و غضروف مفصلی از بین رفته، درمانهای دارویی، فیزیوتراپی، آب درمانی و تزریق داخل مفصلی چندان جوابگو نخواهند بود؛ و در نهایت تنها گزینه مؤثر برای بهبود علامتها و اصلاح زانو تعویض مفصل است. این روش میتواند فرد را کاملاً به سطح قبلی زندگی برگرداند؛ بهاندازهای که میتواند زندگی نرمالی داشته باشد. یعنی مانند قبل هنگام سفر یا پیادهروی مشکل نداشته باشد و مجبور نباشد مدام از داروهای ضد التهاب استفاده کند.
البته در مراحل متوسط که درمان با دارو، اصلاح سبک زندگی، فیزیوتراپی و آب درمانی پاسخگو نیست و پزشک هنوز تصمیم به عمل نگرفته، تزریقات داخل مفصلی میتواند با استفاده از استروییدها، پی آر پی (پلاسمای غنی از پلاکت) و هیالورونیک اسیدها مؤثر واقع شود. ضمن آنکه اصلاح سبک زندگی، تقویت عضلات، فیزیوتراپی، آب درمانی و کاهش وزن نیز باید رعایت شود.
مراجعه به موقع به متخصص
دکتر محمد پور میگوید در درمانهای مفصلی مخصوصاً زانو فقط نمیتوان به یک توصیه بسنده کرد؛ بلکه درمان شامل مجموعهای است که همه آنها باید رعایت شوند.
همکاری، دقت و رعایت موارد لازم توسط خود بیمار در چگونگی انجام مراحل درمان از جمله موارد مهمی است که حتماً باید در نظر گرفته شود.
علت دردهای مرتبط با زانو طیف بسیار وسیعی دارد، چون مشکلات بسیار متفاوتی باعث ایجاد آنها میشوند؛ بنابراین حتماً باید به موقع و با شروع درد به پزشک مراجعه شود.
توجه داشته باشیم درمانهای خانگی، خودسرانه و عمل کردن به توصیه دیگران فقط باعث میشود روند درمان به تأخیر بیفتد و نتیجه مناسب حاصل نشود.
مثلاً درمان پاره شدن رباط صلیبی به ویژه هنگام جوانی و در مراحل اولیه با مراجعه به موقع به پزشک و رعایت نکات لازم توسط بیمار بسیار متفاوتتر از زمانی است که بیمار پس از چند سال و وقتی درد مزمن و دائمی میشود تازه به پزشک مراجعه میکند.
به این ترتیب درمان بیمار سختتر خواهد شد و معمولاً نتیجه لازم هم حاصل نخواهد شد. در صورتی که همکاری مناسب بین پزشک و بیمار باعث سلامت بیمار و همچنین سهولت مراحل درمان خواهد شد.
