حافظه RAM یکی از اجزای کمتر هیجانانگیز رایانه است، اما اگر مقدار آن کافی نباشد یا سرعت آن پایین باشد، عملاً تمام قطعات دیگر سیستم را کند میکند. هر رایانهای، بدون استثنا، به RAM نیاز دارد؛ بنابراین زمانی که قیمت حافظه بهطور ناگهانی افزایش مییابد، این مسئله تنها بر رایانههای گیمینگ تأثیر نمیگذارد، بلکه کل بازار فناوری را تحت فشار قرار میدهد. در حال حاضر، قیمت RAM بهصورت بیسابقهای در حال افزایش است.
ما این پدیده را «آخرالزمان رم» نامیدهایم، اما در واقع هنوز به پایان دنیا نرسیدهایم. برای درک بهتر موضوع، باید بدانیم چرا چنین اتفاقی رخ داده و چه تأثیری بر ما و فناوریهای آینده خواهد گذاشت.
افزایش شدید قیمت رم
قیمت کیتهای حافظه DDR5 از میانه سال ۲۰۲۴ تاکنون تقریباً دو برابر شده و سرعت رشد آن حتی از قیمت طلا نیز فراتر رفته است. این افزایش تنها محدود به RAM نیست، بلکه حافظه فلش مورد استفاده در SSDها نیز در تمامی دستگاهها با افزایش قیمت مواجه شده است. تولیدکنندگان تجهیزات برای تضمین سهم خود از عرضه، وارد رقابت قیمتی سنگینی شدهاند که در نهایت موجب جهش شدید قیمت قطعات حافظه شده است.
از مازاد عرضه تا کمبود در بازار
یکی از دلایل اصلی ارزانی RAM در گذشته، وجود عرضه بیشتر از تقاضا بود. بر اساس اصول ساده اقتصاد، در سال ۲۰۲۳ تولیدکنندگان DRAM با مازاد عرضه مواجه بودند و برای ادامه فعالیت، مجبور شدند قیمتها را پایین نگه دارند. اما اکنون با افزایش تقاضا، بهویژه از سوی مراکز داده، میزان عرضه کاهش یافته است. در واقع پیشبینی میشود در سال ۲۰۲۶ با کمبود حافظه DRAM روبهرو شویم، زیرا هیچ افزایش قیمتی در کوتاهمدت نمیتواند منجر به تولید تراشههای بیشتر شود.
تولیدکنندگان حافظه باید برای پاسخگویی به این افزایش ناگهانی تقاضا، ظرفیت تولید خود را گسترش دهند، اما راهاندازی تأسیسات جدید بههیچوجه کاری نیست که بتوان آن را یکشبه انجام داد.
هوش مصنوعی و مراکز داده در حال بلعیدن تمام حافظهها هستند
همانطور که احتمالاً حدس میزنید، مقصر اصلی در این وضعیت، فناوری هوش مصنوعی است که منابع سختافزاری از جمله گرافیک (GPU)، پردازنده (CPU)، حافظه RAM و حافظه SSD را میبلعد. البته ممکن است گفته شود که مراکز داده از ماژولهای رم مشابه آنچه ما برای لپتاپ یا رایانه رومیزی خود خریداری میکنیم استفاده نمیکنند، اما مسئله اینجاست که بخش قابلتوجهی از ظرفیت تولید کارخانهها به ساخت حافظههای سازمانی اختصاص دارد.
از آنجا که بیشترین سود و بیشترین تقاضا از سوی شرکتهای عظیم فعال در حوزه هوش مصنوعی تأمین میشود که از سرمایهگذاری کلان برخوردارند، منطقی است که تولیدکنندگان ترجیح دهند حافظههای خود را به این بخشها بفروشند.نتیجه این شده که تولید حافظههای مصرفی به میزان قابلتوجهی کاهش یافته و همین امر موجب افزایش قیمتها گردیده، زیرا عرضه محدود و تقاضا همچنان بالا است.
دردسرهای روبهافزایش حافظهی DDR5 اوضاع را بدتر کرده است
در کنار رونق گرفتن مراکز داده هوش مصنوعی، باید به یک عامل مهم دیگر نیز توجه کرد که تا حدی نادیده گرفته شده است. ما هنوز در مرحله گذار از DDR4 به DDR5 قرار داریم، و این تغییر برخلاف انتظار، بهکندی پیش میرود. واقعیت این است که DDR4 هنوز برای اکثر کاربران سرعت کافی دارد و تنها کسانی که سیستمهای جدید خریداری یا مونتاژ میکنند بهصورت پیشفرض از حافظه DDR5 بهرهمند میشوند.
حافظه DDR5 از نظر فنی پیچیدهتر و گرانتر از DDR4 است و حتی پیش از بحران کنونی، مقیاس تولید آن به اندازهای نبود که کاهش قیمت را ممکن کند. بازده تولید در فرآیندهای کوچکتر نیز پایینتر است. با این حال، یک مزیت غیرمستقیم افزایش تقاضا این است که میتواند در بلندمدت باعث کاهش قیمت DDR5 شود، چرا که اکنون نیاز شدیدی به سریعترین نوع حافظه وجود دارد، هرچند هنوز در بازار مصرفی چندان فراگیر نشده است.
در کوتاهمدت، این وضعیت باعث افزایش قیمت هر دو نوع حافظه شده است؛ حتی DDR4 نیز گرانتر گردیده، زیرا تولید آن بهتدریج متوقف میشود. با وجود این، هنوز فاصله قیمتی میان DDR4 و DDR5 وجود دارد و اگر کاربر از قبل سیستمی با مادربرد DDR4 دارد، ارتقا به آن گزینه مقرونبهصرفهتری است.
چگونه از آخرالزمان رم جان سالم به در ببریم
واقعیت را نمیتوان پنهان کرد؛ الان یکی از بدترین زمانها برای خرید حافظه رم است. بدتر از آن اینکه این وضعیت احتمالاً تا چند سال آینده ادامه خواهد داشت، مگر اینکه یا تقاضای ناشی از هوش مصنوعی و دیگر خدمات مراکز داده کاهش یابد، یا ظرفیتهای تولید جدید وارد مدار شوند تا دوباره عرضه برای همگان کافی باشد.
با این حال، نباید بههیچوجه در خرید رم شتابزده عمل کنیم. در حال حاضر، دقیقاً همین رفتارهای هیجانی باعث نوسان شدید در قیمت رم شدهاند. این وضعیت درست مانند زمانی است که مردم بهطور ناگهانی برای برداشت پول به بانکها هجوم میبرند، اما در این مورد به جای پول، همه در تلاشاند تا بیشترین مقدار رم ممکن را تهیه کنند، چون تصور میکنند به زودی تمام خواهد شد. در واقع، این شرایط به نوعی یادآور بحران کاغذ توالت در دوران همهگیری کرونا است.
مگر آنکه نیاز ما به رم کاملاً حیاتی و فوری باشد، در غیر این صورت بهتر است تا زمان تثبیت قیمتها و افزایش ظرفیت تولید صبر کنیم؛ امری که احتمالاً در طی یک تا دو سال آینده محقق خواهد شد، زیرا سازندگان در حال تطبیق خطوط تولید خود هستند. اگر در حال حاضر از یک سیستم مبتنی بر DDR4 استفاده میکنیم، این نوع حافظه هنوز کاملاً مناسب کارهای روزمره یا حتی بازی است. برای کاربردهای غیرحرفهای، 32GB رم همچنان بیش از نیاز ماست و تا آیندهای قابل پیشبینی نیز همینگونه خواهد ماند.
اگر به زودی به رم نیاز پیدا کردید، بهترین راه آن است که فروشهای ویژه را دنبال کنید، بستههای تخفیفی یا محصولات حراجشده را پیدا کنید. همچنین اگر در حال اسمبل کردن یک سیستم جدید هستید، قیمت بالای رم باعث میشود خرید مادربوردی که دستکم دارای چهار اسلات رم باشد، تصمیم عاقلانهتری به نظر برسد. بهتر است تنها دو عدد از آن اسلاتها را در ابتدا با رمهایی که توان خرید آنها را دارید پر کنید. این کار باعث صرفهجویی در هزینه و جلوگیری از اتلاف رمهای فعلی در زمان ارتقا در آینده میشود.
بهترین زمان برای خرید رم، متأسفانه، بیش از یک سال پیش بود، اما از آنجا که هنوز ماشین زمان نداریم، تنها راه، تحمل این وضعیت و استفاده بهینه از منابع موجود است؛ مثلاً با کاهش مصرف رم در مرورگر Chrome یا پایین آوردن تنظیمات گرافیکی در بازیهایی که حافظه بیشتری مصرف میکنند.